GAIXOTASUN ZELIAKOA

a. Definizioa

Digestio aparatua elikagaien digestioan eta nutriente garrantzitsuen xurgapenean parte hartzen duten organoen multzoa da, ezinbestekoa dena hazi eta osasuntsu mantentzeko. Aparatu hau osatzen duen atal garrantsitzuenetarikoa  heste meharra da. Honek, nutrienteen xurgapenean laguntzen duten heste biloak ditu.(1)

Gaixotasun zeliakoak, heste meharraren inflamazioa sortzen du.(1) Hau da, glutena digeritzean  sistema inmunea proteina higatu eta heste biloak kaltetzen ditu. Modu honetan, bitaminen, mineralen eta beste nutrienteen xurgapena eragoziz. (2) Hesteeko xurgapenan aritzen diren zelulak, forma zilindrikoa izatetik kuboide itxura izatera igarotzen dira. (4)

Azaldutako moduan, digestioaren prozesuan, substantzia nutritiboak transformazioak jasaten dituzte, prozesu kimiko eta mekanikoen bitartez, xurgatuta izan  eta odol-zirkulazioan sartu ahal izateko. Xurgapen honek, heste meharra estaltzen duen azalean gertatzen da, mukosan. Horregatik, xurgatzea egokia izateko, ezinbesteko da mukosaren osotasun perfektua izatea.

Ezkerraldeko argazkia heste mehar osasuntsu baten mukosa ikusten da, albokoan, berriz, zeliako baten heste meharrararen mukosa ikusi daiteke, gutziz zapala  dena.  Zapaltasun hau, xurgapen gainazalaren falta adieratzen du eta ondorioz, digeritutako alimentuen hesteetik odolera transferentzia okerra izango da.(18)

III. Irudia  Zeliakoen eta osasuntsu baten mukosaren konparaketa

Hala ere, gaixotasun honek pertsona bakoitza era ezberdinean eragiten du eta sintomak digestio aparatuan zein gorputzeko beste edozein atalean agertu ahal dira. (4)

 

b. Sintomak

Gaixotasunaren larritasuna diagnostikorako eta tratamendurako igarotako denboraren araberakoa da. Hori dela eta, ez da gomendagarria umeetan glutena dituzten produktuak hartzea, lehen sei hilabetetan gutxienez. Gaixotasun zeliakoaren sintomak guztiz aldatzen dira gaixo batetik bestera, gainera, gaixo askoren diagnostikoan ez dira  sintomak nabaritzen.

Sintoma ohikoenak honako  hauek dira sabeldura, distentsio abdominala, okadak, jangura falta eta laxotasuna. Baina, sintoma klinikoak  gaixoen adinagatik aldatzen doaz, hurrengo sintoma ez-ohikoak aurki ahal dira:

1.    Hazkundearen eta pubertaroaren atzerapena.

2.    Anemia: Burdina falta.

3.    Hipoplasia:Hortzen esmaltearen alterazioa

4.     Depresioa eta portaeran aldaketak

5.    Osteoporosis, abortoak, edemak..

Aipatu beharra dago, gaixotasun honek, familien arteko kideen artean ematea ohikoagoa dela. (12)

 

 

c. Diagnostikoa

 

Gaixotasun hau paraitzen dutela uste duten pertsonek zenbait proba egitea beharrezkoa da:

·         Odolaren analisia: Analisi honen bitartez, anemia, bitamina falta, kolesterolean aldakuntzak… eta beste zenbait alterazio aurkitu ahal dira, hesteetako funtzioren alterazioa suposa ditzaken probak.

·         Gaixotasun zeliakoaren odolaren markagailua: Odolean gaixotasun zeliakoen markagailuak aurkitzen dira. Hauen artean ezagunenak antigliadina eta antigorputz antiendomisioak. Honako hauek dira betetzen dituzten ezaugarriak arruntak:

-Gaixotasunaren hainbat kasu antzeman dezake.

-Gaixotasunaren garapenean erabilgarriak dira, tratamenduarekin batera normalizatzen dira, gluten detektatzean berriz gora egiten dute.

-Baina, ez dute kasu guztiak antzematen, eta beste gaixotasun batzuekin gora egin dezakete. Hori dela eta, ezinbestekoa da hesteetako biopsia.

·         Hesteetako biopsia:

Hesteetako gainazaleko zati bat erauzten da, mikroskopioarekin  haien forma eta zelulen alterazioa gertatu den behatzeko da. Umeetan beste teknika batzuk erabiltzen dira. Proba hau, ahotik sartutako endoskopio batekin ere egin ahal da. Honek heste-biloen atrofia erakutsi ahal du.

Biopsia hau, glutena dietatik atera baino lehen egin behar da. Lehenengo biopsia egin ostean, eta gluten gabeko dieta jarraitu eta gero, beste kontrol biopsia bat egin behar da, ezinbestekoa dena hestearen mukosaren normalizatu den ikusteko. Azken biopsia hau tratamendua hartzen dutenetik bi urteetara gutxi gora behera egiten da. (6)

·         Froga genetikoa:

Froga honek, diagnostikoan zalantzan daudenean, gaixotasuna baztertzeko erabiltzen da. Adibidez, hesteetako biopsia ezin daitekenean aurrera eraman, ez denean ondo burutu edo markagailuak normalak direnean. Horrela, pazientea oinarri genetikoa ez badu, %99 ez da zeliakoa izango.

Froga hau lehenengo mailako familiakideei edota arrisku maila altuko pertsona taldeei zuzenduta dago. Modu honetan, markagailu serologikoen eta sintomen segimendua jarraitu daiteke. (16)

 

d. Tratamendua

Gaixotasun zeliakoaren tratamendu bakarra, bizitza osorako gluten gabeko dieta da. Dieta honen bitartez, zekalea, oloa eta garagarra ekiditzen dira. (9)  Oloa ez da toxikoa gaixoen %95ean, baina beste %5eko kasuetan ez da ziurra.

 Okela, arraina, arroza,  frutak, barazkiak eta artoa gluten gabeko elikagaiak dira, prestatzeko orduan ziurtasun neurriak hartzen badira. Glutena duten elikagaiak piramide nutrizionalarekin kontrastatuz, ondorioztatu dezakegu , lehen faseko edo ezinbesteko faseko elikagai gehienak, gluten daukatela. Honek, argi erakusten du glutenaren garrantzia gure osasunean. (12)

Paziente gehienek, bi asteko epean, gluten gabeko dietarekiko erantzun kliniko ona dute, erantzun tasa aldatu arren.

Hala ere, ikerketa talde ezberdinen arabera, etorkizun hurbil batean, zeliakoentzat toxikoa den peptido apurtzen duen entzima bat hornitzea ikertzen daude. Entzima zati txikietan zatituta egongo litzateke, modu honetan, gehigarri dietetiko baten moduan suministratu ahalko zen. Ahozko osagarri honek glutena ingeritu baino lehen hartu beharko zen, horrela urdaileko glutena degradatzeko gai izango zen, heste meharrera heldu baino lehen. (14, 15)

e. Kausak

Gaur egun, gaixotasun hau zerk eratzen duen ez da ezagutzen zehazki. Baina, genetikarekin lotura duela aztertu ohi da; pertsonak haien gurasoengandik heredatzen duten informazioa genetikoa gaixotasun zelliako garatzera eraman dezake.  Aurreko belaunaldietako batek gaixotasun hau garatu badu,  %10eko probabilitatea dago hurrengokoek ere garatzeaz.

Gaixotasun zeliakoa garatu ahal izateko gene zehatz batzuen presentzia ezinbesteko da, beste zenbait faktoreekin batera. Zeliako izateak ez du esan nahi anomalia genetiko bat izatea, baina, heredagarria izanda ohikoa da familia batean zeliako bat baino gehiago egotea. Gizartearen %30a, gaixotasun hau garatzeko oinarri genetiko egokia da, hala ere, hauen %1a soilik garatzen du.

HLA sistema (Human leukocyte antigen) , seigarren kromosoman kokaturiko gene taldea da. Hauen funtzioa, organismoaren zelulak bakoitzarenak izateaz arduratzea da. Horrez gain, infekzioa sorrarazten dituzten eragileen aurrean, organismoa defendatzeko erantzun inmunea ematen du.

Sistema honek, hainbat aldaketa jasan dezake, baina, badaude aldaketa zehatz batzuk gaixotasun zeliakoa garatzeko jarrera hartzen dutenak. Gene bakoitzeko bi kromosoma ditugu:

·         DQ2 positibo: zeliakoen %93 DQ2 molekula kodifikatzen duten aleloak dituzte.

·         DQ8 positibo: Soilik zeliakoen %5 DQ8 molekula kodifika dezakete.

Zeliakoen artean DQ2 eta DQ8 molekulak agente kaltegarri bezala agertzen diren proteinak identifikatzen dituzte. Hala ere, honi buruzko ikerketa handia dago egiteko, soilik DQ2 eta DQ8 positibo diren pertsonen artean  %2 zeliakoak dira. Horregatik, HLA sistemeko geneetan ikertzea ezinbestekoa da.

Beste alde batetik, zeliakoek, interleukina 2 eta 21 geneak kodifikatzen dituzten agertzen diren ADN sekuentzia falta dutela behatu da, laugarren kromosomak kokaturikoa. Bi gene hauek zitokinakdeituriko proteina kodifikatzen dituzte, inflamazioa kontrolatzen dituzten polipeptidoek globulu zurietatik sorturikoak, ezinbestekoak direnak  gaixotasunaz babesteko. (16)